İlçemizde tarih öncesi M.Ö. 7000 yıllarına dayanan Çatalhöyük pek çok yerli ve yabancı turist tarafından ziyaret edilmektedir. Ayrıca ilçemiz Apa Barajı ve Sırçalı Mesire yeri özellikle yaz aylarında yerli ziyaretçilerin gelediği mesire yerlerindendir. Bununla birlikte ilçemiz genelinde Sırçalı, Seyithan, Karahüyük, Karkın, Dedemoğlu, Küçükköy, Abditolu Mahalleleri’nde birer büyük ve Üçhöyük mahallesinde 3 büyük olmak üzere toplam 13 höyük vardır.
İnsanlığın gelişiminde önemli bir evre olan yerleşik toplumsal hayata geçişle birlikte, tarımın başlangıcı ve avcılık gibi önemli sosyal değişim ve gelişmelere tanıklık eden Çatalhöyük Neolitik Kenti, Güney Anadolu Platosu’nda yaklaşık 14 hektarlık bir alan üzerinde yer almaktadır. İki höyükten oluşan Çatalhöyük Neolitik Kenti’nin daha uzun olan Doğu Höyüğü, M.Ö. 7400 ve 6200 yılları arasına tarihlenen 18 Neolitik yerleşim katmanından oluşmaktadır. Ortadoğu ve Anadolu’da diğer Neolitik alanlar bulunmuş olmasına rağmen, Çatalhöyük Neolitik Kenti, kalıntıların boyutu, yaşayan toplumun yoğunluğu, güçlü sanatsal ve kültürel gelenekler ve zaman içindeki sürekliliğin benzersiz bileşimi ile olağanüstü evrensel değer taşımaktadır.
1993 yılında arkeolojik kazılar yeniden başlatılmış olup, bulunan eserler Konya Arkeoloji Müzesi'nde sergilenmekte; kazı çalışmaları hâlen devam etmektedir. Dünyanın en eski yerleşimlerinden biri olan bu yerleşimin sakinleri, ilk tarımcı topluluklardan da biridir. Bu özelliklerinin bir sonucu olarak 2009 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'ne eklendi. UNESCO tarafından 2012 yılında Dünya Miras Listesi'ne dahil edilmesine karar verildi.
İlçemiz, Bozkır İlçesi'nin güneyinde Toroslardan kaynağını alıp, Beyşehir Gölü'nden gelen kanalla birleşip, Mavi Boğaz'ı aşan Çarşamba Çayı önce Apa Barajı'na, daha sonra da Çumra Ovası'na ulaşır. Asırlardır bu ovayı sulayan çay üzerinde 20.nci yüzyıl başlarında ülkemizin ilk sulama şebekesi, bundan önce de Karamanoğulları döneminde taş köprüler inşa edilmiştir. Bu tarihi köprüler zaman içerisinde onarım görmüş olup, bir bölümü halen işlevlerini sürdürmektedir. Ayrıca Çumra’mız da bir tane olmak üzere bir hamam vardır. Bununla birlikte İlçemizde en önemli tarihi yapılardan biri 11-12. yüzyıl yapılan Karamanoğlu İbrahim Bey Camisidir. Çumra İlçe Merkezine 12 km. mesafede yer alan cami İçeriçumra Mahallesinde Konya Yolu üzerinde yer almaktadır.
Caminin Harim Giriş Kapısı üzerine konmuş olan levhada Karamanoğlu İbrahim Bey Yazmakla Birlikte Karamanoğlu Vakıf Camii ve Paşa Camii gibi farklı isimlendirmelerde mevcuttur. Giriş kapısı üzerinde 1283 tarihli tamir kitabesi bulunur Caminin evvelce küçük bir yapı olduğu sonradan yapılan ilavelerle bugün ki duruma geldiği, düz toprak dam olan üst örtüsünün de 1929 yılında oluklu saç levha kaplı kırma çatı ile kapatıldığı, 1954, 1960 VE 1985 yıllarında onarım gördüğü ifade edilmektedir. Latin harfli 3 satırlık Kitabede – Karamanoğlu İbrahim bey Camii Yapılış Tarihi 1252 yazılıdır. Kitabe Caminin İnşasına değil tamirine aittir.Muhtemelen 1283/1866 tarihinde Kitabenin konulduğu cephede veya harimdeki bir onarıma işaret etmektedir. Minarenin Kaide kısmından yukarısı 1940 yılından sonra yenilenmiştir.
İlçemizin 35 km. güneyinde doğal güzellik alanlarından Apa Barajı bulunmaktadır. Apa Barajı, Çarşamba Çayı üzerinde ve Apa kasabasındadır. Apa ismi, çok eski bir isim. 3000 yıl önce, Tunç-bronz çağında Anadolu topraklarında yaşamış olan Luvi’lerin dilinde, “Apa” sözcüğü, “su” anlamına geliyor. 1957-1962 yılları arasında, sulama ve taşkınlardan koruma amacıyla inşa edilmiştir. Baraj gölü kıyısında: DSİ ve Selçuk Üniversitesi tesisleri ve piknik alanları bulunuyor. Gölde sazan ve tatlı su levreği balıkları tutulabiliyor. Olta balıkçılığına meraklı iseniz, şartlar uygun.Sırçalı Mesire Yeri de İlçemizin başka bir turizm güzelliği olup merkeze yakın mesafededir. Araçlar için geniş bir park yeri ayrılmış. Güzel bir şelale, gezinti yolları ve piknik alanları ve çocuklar için oyun parkları var. Burada: lokantalar da var. Bu lokantalarda: ızgara çeşitleri (pirzola, kuşbaşı) ve canlı alabalık bulabilirsiniz. İlçemizde 1905 li yıllarda yapılmış olan 5 adet tarihi Devlet Su İşleri Bölge Müdürlüğü'ne ait Alman yapısı bulunmaktadır. Bunlardan 1 tanesi misafirhane olarak, 4 adet i de lojman olarak kullanılmaktadır. Ayrıca İlçemizde 1894 yılında Haydarpaşa-Bağdat demiryolunun yapımına başlanıp, 1913 yılında bitirilmesiyle 1913 yılında İlçemizden ilk tren geçmiştir. Dolayısıyla Çumra’daki ilk bina İstasyon Binası olmuştur. Çumra 1926 yılında Atatürk’ün emri ile kurulmuştur.
Çumra yeni kurulan bir ilçe olması nedeniyle yerli halkı yoktur. İlk yerleşenler 1936-1938 yıllarında mübadele sonucu Romanya ve Bulgaristan’dan ülkemize gelen göçmenler olmuştur. Daha sonraları Çumra’nın Yörük ve Türkmen köylerinden; toprak ıslah çalışmalarından sonra Ermenek, Bozkır ve Hadim gibi dağlık bölgelerinden göçler almıştır. Ayrıca Karadeniz, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesi ve yakın illerden yerleşenler olmuştur.Bu nedenle ilçenin kendine has bir oyunu giyinişi yoktur. Değişik yörelerden gelen insanlar kendilerine ait kültürleri getirmişlerdir. Halk kendi aralarında göçmen, yörük, türkmen, dağlı, vb. ayrılsa da Çumra halkı içinde hiçbir kültür gurubu kendi kültürünü ön plana çıkarmak için herhangi bir mücadeleye girişmemektedir. Bu kültür farklığı kullanılan eşya ve giyimde bazı farklılıklar ortaya çıkarmıştır. Ancak zamanla kaynaşmaları kültürel değerlerin karışıp senteze uğramalarına sebep olmuştur. Farklı kültürlerin bir araya gelmesi Çumra mutfağını zenginleştirmiştir. Dağlılara özgü etli bulgur pilavı, arabaşı; Ovalılara özgü papara, sacarası, mantı, höşmerim; Türkmenlere özgü şirli; Yörüklere özgü kakaç gibi yemekler beğeni ile yenilmektedir
Yemeklerde olduğu giyim ve dokuma şekilleri de yöreye ve insan topluluklarına göre farklılıklar göstermektedir. Kadınlar evde otururken daha rahat ve sade giysiler giymişlerdir. Kadınların günlük kıyafetlerinde basma ve pazenden dikilen çiçekli koyu renk şalvar, işlik, yelek ve yazma oluşturmuştur. Gezmeye, düğüne , bayrama giderken ,misafiri geldiği zaman giyimine özen göstermiştir. Göçmen kadınlar çufalık dedikleri tezgahta pamuklu ipten dokudukları yakasını oyarak iç gömleği ve uçkur yapmışlardır. Ayrıca özel günlerde ipek ve kadifeden dikilmiş şalvar ve yelek giymişlerdir. Özel günlerde giydikleri kıyafetler daha gösterişlidir. Şalvar, işlik, bindallı, cepken gibi giysiler kadife ve ipek gibi parlak kumaşlardan dikilmekteydi.
Lille Yörük ŞöleniÇumra ilçesine bağlı Yörük Köyleri arasında dayanışma ve aile bağlarını güçlendirmek amacıyla, bu Yörük köylerinin yerleşim alanlarının orta noktası olan Lille Mevkiinde her yıl Mayıs ayında tüm ülke içinden ve ülke dışından gelen yörüklerle beraber 3 gün süren bir etkinliktir.
